Ομιλία Δέσποινας Μιχελάκη στην απονομή αριστείων στο Δήμο Νεάπολης-Συκεών

Γιορτές και πανηγύρεις στο κύκλο του ενιαυτού και επέτειοι και τιμές σε πρόσωπα και γεγονότα δίνουν έναν παραγωγικό συμβολισμό στην ευθύγραμμη πορεία του χρόνου και καταγράφουν στο συλλογικό μας ασυνείδητο μνήμες και στιγμιότυπα που εναλλάσσονται στη διάρκεια της ζωής μας. 

Όπως η γιορτή των Τριών Ιεραρχών που αποτελούσε πάντα την ξεχωριστή ανάπαυλα, την πρώτη αργία μετά τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς που σημείωνε βέβαια για μας, τους μεγαλύτερους σε ηλικία την έναρξη των εξετάσεων του χειμώνα.  Εκκλησιασμός – παύλα – εξετάσεις.

Ο ιερέας ευχόταν στον ομαδικό εκκλησιασμό καλή επιτυχία και φωτισμό των Τριών Ιεραρχών σ’ όλους εκείνους τους μαθητές που έμπαιναν στη διαδικασία της εξεταστικής αναμέτρησης.

Οι Τρεις Ιεράρχες, οι δάσκαλοι, οι πατέρες της ορθόδοξης χριστιανικής θεολογίας, οι αναμορφωτές του εκκλησιαστικού δικαίου, οι φιλάνθρωποι, οι φιλόσοφοι της θύραθεν παιδείας, του ελληνισμού, που έδωσαν στο χριστιανισμό την ευκαιρία να σταθεροποιήσει τις αρχές του πάνω στη σκέψη του αρχαίου ελληνικού ιδεώδους αποτελούν πάντα σταθμό στην εκάστοτε σχολική χρονιά, αποτελούν παράδειγμα φωτεινό ανάμεσα στα ξεχωριστά πρόσωπα του εκκλησιαστικού, θεολογικού, επιστημονικού στερεώματος και βέβαια για όλους εμάς, που απέχουμε πια από ‘κείνες τις εξετάσεις του χειμώνα, μια ευκαιρία, να τονίσουμε πλέον σαν δάσκαλοι την ανάγκη εορτασμού τιμής και προβολής των Τριών Ιεραρχών στην εποχή μας.

Διανύουμε ένα μοντέλο εκπαίδευσης γνωσιοκεντρικό.  Με το σύνθημα «πρώτα ο μαθητής» ο δάσκαλος, το σύστημα, το οικογενειακό περιβάλλον στρατεύονται προς την κατεύθυνση εξειδικευμένων γνώσεων, που θα οδηγήσουν το νέο άνθρωπο σε σπουδές, σε επιστήμες, σε διακρίσεις, στη συσσώρευση τίτλων προς συμπλήρωση του πλούσιου βιογραφικού, ενώ επιμέρους μόνο εκδηλώσεις του σχολείου σ’ όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης αποβλέπουν στη διαμόρφωση του ήθους και του φρονήματος.

Τι απομένει από ένα τέτοιο σύστημα;  αγωνιώδης προσπάθεια στην κατάκτηση γνώσης, γνώσης χωρίς υπόβαθρο συναισθηματικό, γνώσης χωρίς παραγωγικό αποτέλεσμα χωρίς συνέπεια ήθους, βαθμοθηρία και διαχωρισμός στην ωφέλιμη και στην αδιάφορη παιδεία, που έτσι κι αλλιώς χαρακτηρίζεται άχρηστη.

Ο Δάσκαλος αισθάνεται αδύναμος να διεκδικήσει τον πρωταγωνιστικό του ρόλο μένει αβοήθητος ή και αδιάφορος πολλές φορές μπροστά στον ιδεαλισμό που αφαιρεί από την εκπαίδευση το πρόσωπο και επιβάλλει την ιδέα.

Οι Τρεις Ιεράρχες δεν υπήρξαν παιδαγωγοί με τη στενή έννοια του όρου. Δεν δίδαξαν σε σχολικές αίθουσες υπήρξαν όμως οι κατ’ εξοχήν δάσκαλοι, οι δάσκαλοι του παραδείγματος, του λόγου, της συμπόρευσης με το πρόσωπο για την υποστήριξη της ιδέας.

Ως "Καπετάνιο" σε φουρτουνιασμένη θάλασσα χαρακτηρίζει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος τον δάσκαλο που διαχειρίζεται το θέμα της διαπαιδαγώγησης των εφήβων, ενώ ο Μέγας Βασίλειος δίνει στους μαθητές ως πρότυπο απόκτησης γνώσης, το παράδειγμα της μέλισσας, που αφού τριγυρίσει σ’ όλα τα άνθη συλλέγει το νέκταρ και τη γύρη απ’ την φορτωμένη αγκάθια τριανταφυλλιά.

Έτσι καθιστούν τον δάσκαλο υπεύθυνο όχι μόνο στην παροχή γνώσης, αλλά κυρίως στη διαχείριση της συμπεριφοράς του, στην ανάδειξη της κριτικής σκέψης, στη διάκριση του παραδείγματος, στην συμπόρευση την ηθικών αξιών της γνώσης με τις τρέχουσες απαντήσεις της καθημερινότητας, που μπορεί να προκαλέσουν τρικυμία μέσα από ανεξέλεγκτες αλλαγές.

Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή τα πρόσωπα των Τριών Ιεραρχών αποτελούν παραδείγματα και ερίσματα ηθικής συνέπειας για τ΄αδιέξοδα που διέρχεται ο άνθρωπος και την απελπισία, που οδηγεί στην κατάθλιψη και αν βέβαια συνηθίζουμε πάντα σε τέτοιους πανηγυρικούς λόγους να σημειώνουμε κουβέντες και αναφορές με εγκωμιαστικό και βαρύγδουπο περιεχόμενο η σημερινή γιορτή, η επέτειος στη χάρη των Τριών Ιεραρχών πρέπει να μας γεμίσει με αισιοδοξία γατί υπάρχουν στη διαχρονικότητά μας τέτοια παραδείγματα που μας επιτρέπουν να θεωρήσουμε πως το ευ ζην και το ευ πράττειν είναι η μόνη μη ματαιότης της ματαιότητάς μας.

«Αναχωρητές» από τη ζωή της αδικίας, χωρίς να περιμένουν τίποτα, οικονομικά ευκατάστατοι, έθεσαν τις βάσεις της μοναχικής ζωής, της κοινοκτημοσύνης και της αλληλεγγύης, αναμετρήθηκαν με τις αρχές και την εξουσία για την επικράτηση του δικαίου, επικαλούμενοι το λόγο του πρώτου ποιμενάρχη «ο μισεις μηδενί ποιήσεις».  Διατύπωσαν το τυπικό της θείας λειτουργίας προτρέποντας τον πιστό να συμμετάσχει ψυχή και σώματι στο δράμα της ζωής που οδεύει στη Σταύρωση και έχει προοπτική την Ανάσταση και διατύπωσαν ειρηνικά αιτήματα για την περιβαλλοντική ισορροπία που στοχεύει στην κοινωνική ηρεμία.

«Υπερ ευκρασίας αέρων, προστασίας των καρπών της γης και καιρών ειρηνικών».

Έξοχη επιστημονική ανάλυση αποτελεί η θέση του Μ. Βασιλείου στην εξιστόρηση της δημιουργίας του κόσμου και του ανθρώπου στο Βιβλίο της "Γενέσεως" της Αγ. Γραφής, όπου διαχειριστής του σύμπαντος με εντολή «κατακυριεύσατε την γη» ορίζεται ο άνθρωπος, η κορωνίδα της δημιουργίας που δυστυχώς εκμεταλλεύτηκε την «κατ’ εικόνα Θεού» ξεχωριστή προσφορά των χαρισμάτων και πέρασε την ζωή του μέσα από αδιέξοδες διαδρομές, που αφορούσαν και αφορούν την κοινωνία, τη θρησκεία, την καθημερινότητά του».

Δεν ξέρω αν αυτή τη χρονιά θάχουν οι αποθήκες μας σιτάρι, πιστεύω όμως ακόμα στο θαύμα του πολλαπλασιασμού των άρτων.  Νομίζω άλλωστε, υποστηρίζει ο Ιερός Χρυσόστομος, ότι αυτό το θαύμα δεν σταμάτησε και ποτέ να επιτελείται στον κόσμο λαθραία, χωρίς δηλαδή να το αντιλαμβανόμαστε.  Τώρα όμως που αποκαλύφθηκε ο αμύθητος πλούτος των λίγων ανθρώπων καταλαβαίνουμε ότι είναι θαύμα το πώς ζουν οι άνθρωποι, που έχουν ανάγκη, μοιράζοντας «πέντε ψωμιά, δύο ψάρια και έναν χιτώνα».

 Ο Ιεράρχης λοιπόν της εξορίας ο μελίρρυτος της σοφίας ποταμός ο Ιωάννης  ο Χρυσόστομος, που υπογράφει τα παραπάνω λόγια συνεχίζει και υπογραμμίζει, «το ρούχο που κρατάς κρυμμένο είναι του αναγκεμένου και οφείλεις να το αποδώσεις στον δικαιούχο» και εξακολουθώντας με έναν λόγο, που πολύ καλά θα μπορούσε να ακουστεί και να’ χει απήχηση σήμερα, υποστηρίζει την ανάγκη συνοχής των πιστών γύρω από την ενορία, την κοινή πορεία λαϊκών και εφημέριου , την προβολή της ηθικής συνέπειας, τον επαναπροσδιορισμό της αρχοντιάς και των κορυφωμάτων του πολιτισμού, που παράγει η εκκλησία και η παιδεία με ενθάρρυνση του ιδεολογικού ενθουσιασμού και εντυπωσιασμού, που καταρρέει, με ανάπτυξη του εθελοντισμού στις σχέσεις κοινωνίας και ζωής με πρώτιστο κριτήριο τη διακονία.

Θα πιστέψει κανείς πως στο πέρασμα των χρόνων τίποτα δεν είναι διαφορετικό απ΄τις απαιτήσεις του σήμερα και αν με τον συλλογικό χαρακτηρισμό «Τρεις Ιεράρχες» αποδυναμώνουμε την εξατομίκευση του έργου του Μ. Βασιλείου, του Γρηγορίου του Θεολόγου και του Ιωάννη Χρυσόστομου είναι γιατί η αφετηρία, η εξέλιξη και το τέλος της ζωή τους υπήρξε κοινός τόπος της ιδεολογικής τους συνείδησης, πυρήνας αντίστασης στον αφανισμό του ήθους, γι’ αυτό που λέγεται βιωτή ζωής – ζωής, που τη ζούμε!!!

Οι Τρεις Ιεράρχες έζησαν τη ζωή και φρόντισαν  για τις προϋποθέσεις της κοινωνικής συνοχής, ώστε μέσα σε μια κοινωνία που διέρχονταν το τίμημα της ταυτότητάς της να σωθεί η γλώσσα, ο χριστιανισμός χάρη σ’ αυτούς προσέλαβε ,ως «ιστορική σάρκα» του, τον Ελληνισμό τόσο επιτυχημένα, ώστε σήμερα να’ ναι δύσκολο, να διαχωρίσουν τα δυο αυτά μεγέθη, όσον αφορά τη χρήση της γλώσσας, της φιλοσοφίας, των ηθικών αξιών του Ελληνισμού με τις αρχές της χριστιανικής αγάπης και αρετής.

Αλλά και ο Ελληνισμός παρά τη μακρότατη παράδοσή του θα παρουσίαζε επώδυνα κενά, ως προς το απώτερο παρελθόν, αν έλειπαν τα κείμενα των πατέρων και η πολιτική σύζευξης, που αποτελούν τεκμήριο μνήμης, συνέχειας  μελέτης και ιστορικότητας.

Έτσι διασώθηκε η πολιτισμική ιδιοπροσωπία, η ανάγκη και η χαρά των σχέσεων της φιλίας και της κοινωνίας, της οικογένειας του παιδαγωγικού και παραδειγματικού ρόλου της μητέρας.  Εμμέλεια, Ανθούσα και Νόνα οι μητέρες των τριών αγίων, που έθεσαν με παραδείγματα τις ισχυρές βάσεις της παιδείας των Τριών Ιεραρχών.

Και έχοντας ζήσει υποδειγματικά κοιμήθηκαν εν Χριστώ. Ο Άγιος Βασίλειος, φύσει ασθενική πριν ασπρίσουν τα μαλλιά του.  Ο Άγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος σε ένα ταπεινό καλύβι της Καππαδοκίας με αδιάλειπτη προσευχή.  Ο Άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος καθ’ οδόν προς τον τόπο της τελευταίας εξορίας.

Δεν γνωρίζουμε βέβαια τι μας επιφυλάσσει το μέλλον και οι εποχές που έρχονται.  Φυσικές καταστροφές ασσύμετρες απειλές στο περιβάλλον, ακραία καιρικά φαινόμενα από την κακή διαχείριση των φυσικών πόρων που, δυστυχώς συνεχίζεται…

Φόβος, ανασφάλεια, έλλειψη ελπίδας και αισιοδοξίας απ’ τη χειραγώγηση της προσωπικής μας ζωής, που την εμπιστευτήκαμε σ’ αδέξια χέρια αποβλέποντας σε ωφελιμιστικούς σκοπούς ή γιατί όχι σε ένα καλύτερο μέλλον.

Ας πορευτούμε με τις σταθερές αξίες που επιτάσσουν οι καιροί και αποδεικνύονται ισχυρές στην πάροδο του χρόνου, ανθρωπισμός, αλληλεγγύη, διακονία, μέτρο, κατάργηση της υπερβολής.

Αυτά οφείλουμε, ως δάσκαλοι, να περάσουμε στα παιδιά των τάξεών μας, όλα τα άλλα είναι προσχηματικά τεχνάσματα, δικαιολογίες σε μια εποχή, που δεν μας επιτρέπει καθυστερήσεις, σε μια «εποχή ευθύνης» που καλούμαστε, να ζήσουμε με την προτροπή του υμνογράφου.

«πάντες οι των λόγων αυτών εραστές

συνελθόντες ύμνοις τιμήσωμαν

αύτη γαρ τη Τριάδι υπέρ ημών αει

                               πρεσβεύουσιν»